Teleskop seçimiyle ilgili önerilerimize geçmeden önce bir gerçeği hatırlatalım. Gökyüzü gözlemciliği yapabilmek için teleskop sahibi olmak bir zorunluluk değil. Çünkü çoğu gök olayını izlemek için teleskop gerekmez. Hatta bazı gök olaylarını izlerken bir teleskop hiçbir işe yaramaz. Ne var ki, gökyüzünün derinliklerine dalmak, çıplak gözün algılayamadığı gökcisimlerini görebilmek, Ay’ın yüzey şekillerini ayrıntısıyla inceleyebilmek için bir teleskoba, en azından bir dürbüne gereksinim duyarız.

En İyi Teleskop…

Aslında “en iyi teleskop” diye bir şey yoktur. Eğer böyle olsaydı işimiz çok kolay olurdu. Böyle bir durumda belki tek belirleyici etken bu işe ayırabileceğimiz bütçe olurdu. Oysa teleskobu ne amaçla kullanacağımız, gözlem koşullarımız ve teleskobun taşınabilirliği belki bundan da önce göz önünde bulundurmamız gereken kriterler. 

Öncelikle karar verilmesi gereken, hangi teleskop tipinin sizin için uygun olduğudur. Mercekli teleskopların çapları çok küçükten, 5 cm’den başlar ve buna bağlı olarak çok ucuzlarını bulmak mümkündür. Kırtasiyelerde, oyuncakçılarda bu tür teleskopları görebilirsiniz. Amacınız yalnızca Ay’a ve parlak gezegenlere bakmaksa bu teleskopların kaliteli olanları işinizi görebilir.

Teleskop Seçimi

Mercekli teleskopların öteki teleskop tiplerine göre en önemli üstünlüğü, özellikle apokromatik mercekli teleskopların görüntü keskinliklerinin yüksek olmasıdır. Bu, özellikle Ay ve gezegen gözlemleri için onları ideal bir teleskop yapan bir özelliktir. Mercekli teleskopların olumsuz  yönü çapları büyüdükçe fiyatlarının katlanarak artmasıdır. Ayrıca, teleskop tüpleri aynalı modellerinkine göre daha uzun olur. 

Mercekli teleskopların aksine, Newton tipi teleskoplarda ışınlar doğruca aynadan yansıdığı için kırılmadan dolayı meydana gelen sorunlarla karşılaşılmaz. Işık toplama yetenekleri yüksektir. Tasarımlarının basit oluşu nedeniyle büyük çaplı olanları bile öteki tiplerdeki eşdeğerlerine göre daha ucuzdur. Newton tipi teleskopların tüpleri bileşik (schmidt ya da maksutov cassegrain) teleskoplara göre uzundur. Bu nedenle büyük çaplı olanları görece düşük fiyatlarına karşın çok yer kaplar ve taşınmaları daha zordur.

Bileşik (schmidt ya da maksutov cassegrain) teleskopların en önemli üstünlüğü, teleskop tüplerinin kısa oluşudur. Bu sayede, görece büyük çaplı olanları bile kolayca taşınabilir. Ayna mercek bileşiminden oluşan bu teleskopların görüntü kalitesi oldukça iyidir. Bu özellikleri sayesinde, bütçeleri uygun olan amatörler genellikle bu tip teleskopları seçerler. 

Dikkat ettiyseniz, teleskopların özelliklerinden söz ederken “büyütme” kavramına henüz değinmedik. Bu, teleskobun temel işlevi olduğu için her ne kadar en önemli özellik gibi görünse de gerçekte son sırada gelmesi gereken özelliklerden biridir. Kuramsal olarak, uygun göz merceği bulunduğu sürece her teleskopla en azından yüzlerce kat büyütme elde edilebilir. Oysa, büyütme ancak elde edilen görüntü iyi olduğunda anlamlı olur. Bunun için de teleskobun açıklığı (ayna ya da mercek çapı), odak oranı, malzemenin kalitesi gibi etkenler önem kazanır. Bunlar sağlandıktan sonra, uygun ölçüde büyütme yapılabilir. 

Bir teleskobun çapı ne kadar büyükse o kadar sönük cisimleri gösterir. Ayrıca büyütmeyle teleskobun çapı da orantılıdır. Ancak bu “teleskop ne kadar büyükse o kadar iyidir” anlamına gelmez. Eğer bir teleskobu bir daha yerinden oynatmamak üzere sabitleyeceğiniz bir gözlemeviniz yoksa ve teleskobunuzu gözlem için taşımak zorundaysanız, en iyi teleskop taşıyabileceğiniz kadar büyük olan teleskoptur. 

Teleskop ayak ve kurguları da neredeyse optik özellikleri kadar önemlidir. Teleskop ayaklarının teleskobun titremesine izin vermeyecek şekilde sağlam olması gerekir. Günümüzde, bilgisayar kontrollü teleskopların yaygınlaşması sayesinde ufuksal kurgulu (sağa-sola ve aşağı-yukarı hareket eden) teleskoplar daha çok kullanılıyor. Ancak bilgisayar kontrolüne gerek duymayan ya da bunu tercih etmeyen kullanıcılar (örneğin gökyüzü fotoğrafçıları) ekvatoryal kurgulu (Dünya’nın dönüş eksenine paralel ve dik hareket edebilen) teleskopları seçiyor.

Teleskop Seçimi

Teleskop almak isteyenlere son bir önerimiz var: Teleskopları yetkili satıcılarından almaya özen gösterin. Belli başlı markaların yetkili satıcıları size hem kaliteli ürünler sunar hem de sizi teleskop seçiminde doğru yönlendirirler. Kırtasiyelerde ve oyuncakçılarda satılan teleskoplar genellikle “oyuncak” olarak kullanılmaya yöneliktir. 

Piyasada yaygın olarak satılan teleskop tiplerinin gözlem koşulları, kullanım şekli, optik nitelik, taşınabilirlik ve fiyat/performans oranlarına göre değerlendirmeleri tabloda yer alıyor. Buradaki puanların büyük teleskop firmalarının ürettiği “orta kalitedeki” teleskoplar için geçerli olduğunu hatırlatmak isteriz, istisnalar olabilir.