Gökcisimleri arasındaki görünür uzaklıkları alışkın olduğumuz uzunluk ölçüleriyle ifade edemeyiz. Çünkü gökcisimlerinin bize olan uzaklıkları değişkendir ve zaten bunu gözle algılamamız mümkün değildir. İşte bu nedenle gökyüzündeki uzaklıklar “açısal” olarak ifade edilir. Gökyüzünde açı ölçme düşüncesi gözünüzü korkutmasın, bunun için çok kolay yöntemler var.
Peki gökyüzünde açıları nasıl ölçeceğiz? Çok kolay, elimizle… Her ne kadar pek duyarlı bir ölçüm yöntemi olmasa da, bu yöntem çok kullanışlıdır. Ayrıca eliniz yer zaman yanınızda taşıdığınız bir “astronomi aletidir”. Kolunuzu dirseğinizi kırmadan kaldırdığınızda, yumruğunuz 10, karışınız 20, parmağınızsa yaklaşık 1 derece görünür. Elbette bu değerler kişiden kişiye değişir, ama bu yöntem özellikle gökyüzündeki bir cismin konumunu bir arkadaşınıza tarif ederken çok işe yarar.
Eğer karışınızın ya da yumruğunuzun kaç derece genişlikte göründüğünü daha hassas olarak belirlemek istiyorsanız Büyük Ayı Takımyıldızı’ndan yararlanabilirsiniz. Büyük Ayı, gökyüzünde mükemmel bir ölçek oluşturur. Yukarıdaki çizimde Büyük Ayı’nın yıldızlarının birbirlerine açısal uzaklıkları veriliyor.
Gökyüzünde basit açı ölçümü belki biraz abartılı bir deyim olacak ama bazen hayat kurtarıcı da olabilir. Örneğin kamp yapıyorsunuz ve uzun bir yürüyüşe çıktınız. Hava kararmadan geri dönmeniz gerekiyor. Ne zaman geri döneceğinize, Güneş’in ne zaman batacağını hesaplayarak karar verebilirsiniz. Eğer kamp yerine iki saatlik bir yürüyüş mesafesindeyseniz ve Güneş’in batmasına iki saat kaldıysa geri dönüş zamanı geldi demektir. Burada bilmeniz gereken, yumruğunuzun ya da karışınızın açısal olarak genişliği ve Güneş’in (ve tüm gökyüzünün) saatte 15 derece kadar döndüğü. Güneş ufuktan üç yumruk genişliği kadar yüksekteyse, batmasına yaklaşık iki saat kalmıştır.
Gökyüzünde daha küçük mesafeler “Ay’ın görünür çapı” ile ifade edilebilir. Ay gökyüzünde yaklaşık yarım derece çapında bir alan kaplar. Amatör gökbilimciler gökyüzündeki “küçük” uzaklıkları tarif ederken sıklıkla bu birimi kullanırlar. Örneğin Ay-gezegen ya da sağ sayfada Jüpiter-Uranüs yakınlaşmasını anlatırken yaptığımız gibi gezegen-gezegen yakınlaşmaları bu şekilde tarif edilebilir.