Gökyüzü haritaları gökyüzü gözlemcilerinin vazgeçilmez yardımcılarıdır. Günümüzde tablet ya da cep telefonu uygulamaları yaygınlaşmış olsa da basılı haritalar hâlâ yaygın olarak kullanılıyor. En çok kullanılan gökyüzü haritası türüyse “planisfer” olarak adlandırılan, çok basit bir ayarlamayla gökyüzünün yılın yalnızca bir anındaki değil, istenilen herhangi bir anındaki haritasını gösterir. Bu tip haritalar hem basit hem de çok kullanışlıdır. Bu özelliklerinden dolayı, gökyüzü gözlemciliğine yeni başlayanların yanı sıra deneyimli gözlemciler de gözlem yapmaya giderken bu tip haritaları yanlarından ayırmazlar. Ancak bu tip haritalarda ancak belli başlı parlak gökcisimleri yer alabilir. Daha sönük gökcisimlerine ancak daha kapsamlı haritalarda yer verilebilir.
Bir gökyüzü haritasını kullanabilmek için, gözlem zamanını seçtikten sonra yönleri bulmak gerekir. Sıkça gittiğiniz bir yerden gözlem yapıyorsanız, Güneş’in nereden doğduğunu, nereden battığını biliyorsanız yönleri yaklaşık olarak bulabilirsiniz. Yine gökyüzünü biraz olsun tanımaya başladıysanız belli başlı yıldızların, takımyıldızların ya da gezegenlerin konumlarına bakarak yönleri bulabilirsiniz. Daha hassas yön belirlemek için Kutupyıldızı’ndan yararlanabilirsiniz. Ancak sanılanın aksine pek belirgin bir yıldız olmadığından onu bulabilmek için de yardım gerekir. Büyük Ayı’nın kepçesinin kenarını oluşturan iki yıldızdan başlayarak kepçenin içinin baktığı yönde çizeceğiniz bir doğru sizi Kutupyıldızı’na götürür. Kuzeyi bulmak için başka yöntemlerden de yararlanabilirsiniz, örneğin bir pusula size yönleri gerçeğe çok yakın gösterir.
Kuzeyi bulduktan sonra, haritada işaretli yönleri yeryüzündeki gerçek yönlerle çakıştırmak isterseniz bunu yapabilmenin tek yolunun, haritayı başınızın üzerinde ters çevirmek olduğunu görürsünüz. Haritadaki yönlerle gerçek yönler ancak bu şekilde birbiriyle çakışır, çünkü bu harita yer haritası değil gökyüzü haritasıdır! Haritanın kenarları ufku, tam ortasıysa başucu noktasını gösterir. Başucu, başınızı kaldırdığınızda tam tepede gördüğünüz yerdir. Zamanla, haritayı ters çevirmeden de kullanabildiğinizi göreceksiniz.
Bir gökyüzü haritasına baktığımızda, çeşitli büyüklüklerde noktalar (küçük daireler demek daha doğru) ve onları birleştiren çizgiler görürüz. Noktalar yıldızları, bunların çizgilerle birleştirilmesiyle oluşturulmuş şekillerse takımyıldızları simgeler. Bugünkü gökyüzü atlasları 88 takımyıldız içeriyor. Her takımyıldızın çevresindeki belli bir alanda bulunan gökcisimleri, o takımyıldızın içinde kabul ediliyor.
Takımyıldızların hepsini aynı anda gökyüzünde göremeyiz. Çünkü herhangi bir anda gökyüzünün ancak yarısı ufkun üzerindedir. Gökyüzünün hangi bölümünü gördüğümüz, zamana bağlıdır. Gece saat ilerledikçe batıdaki takımyıldızlar batar, doğudan başkaları doğar. Yine mevsime bağlı olarak bazı takımyıldızlar ufkun altında kalır.
Gökyüzünü dev bir küre varsayabiliriz. Eğer Dünya’nın ekvatorunu genişletirsek, gök ekvatoruyla çakıştığını görürüz. Dünya’nın dönme eksenini kuzeye doğru uzatırsak, bu bizi Kutupyıldızı’na götürür. Kutupyıldızı, gezegenimizin dönme ekseni doğrultusunda olduğundan, her şey onun çevresinde dönüyor gibi görünür.
Bir takımyıldızın ötekilere göre konumunu bilirseniz, onu gökyüzünde bulmanız çok daha kolay olur. Gökyüzünü tanımaya, öncelikle en kolay bulunabilecek takımyıldızlardan başlayın. Büyük Ayı, başlangıç için iyi bir hedef. Çünkü bir kepçeye benzeyen biçimiyle ve benzer parlaklıktaki yıldızlarıyla dikkat çeker. Yıl boyunca gökyüzünde yer alan Büyük Ayı’yı gökyüzünde bulmak için kuzeye doğru bakmanız yeterli. Büyük Ayı’yı bulduktan sonra, ilk işiniz Kutupyıldızı’nı bulmak olabilir.
Gökyüzünde belirgin bir takımyıldızı (örneğin Büyük Ayı’yı) bulduktan sonra diğer takımyıldızları da ondan yararlanarak bulabilirsiniz. Bu, bir kent haritasından yararlanarak yeni yerler keşfetmek için tanıdık bir yerden yola çıkmaya benzer. Tıpkı Kutupyıldızı’nı bulmak için kepçenin kenarındaki yıldızlar doğrultusunda hayali bir çizgi çizmemiz gibi, diğer yıldızları bulmak için de birtakım çizgiler, yol göstericiler hayal edebilirsiniz. Örneğin Büyük Ayı’nın sapı, gökyüzünün en parlak yıldızlarından biri olan Arkturus’u işaret eder. Büyük Ayı’nın kepçesinin kenarındaki iki yıldızdan Kutupyıldızı’na doğru bir çizgi çizmiştik. Bu doğruyu tersine, yani ufka doğru uzatırsak bu bizi Aslan takımyıldızına götürür. Bu tür hayali yol göstericilerden tüm gökyüzünde yararlanabilirsiniz.
Bir takımyıldızı tanımlamaya çalışırken öndelikle en parlak yıldızını bulmaya çalışın, ondan sonra adım adım ilerleyin. Önce haritada bu yıldıza çizgiyle birleştirilmiş en yakın yıldızı bulun, sonra aynı yıldızı gökyüzünde bulmaya çalışın. Bu şekilde ilerleyerek takımyıldızın tamamını gökyüzünde bulmaya çalışın.