Gökcisimlerine verilen ilginç adların kökenini hepimiz merak ederiz Gökcisimlerinin bazısı adlarını mitolojik kahramanlardan, bazısı da hayvan, eşya ya da çevremizdeki çeşitli varlıklardan alır. Adların bir kısmı eski Yunanca, Arapça, bazıları da Türkçedir. Hatta bir kısmı ne olduğu pek anlaşılmayan harflerden ve rakamlardan oluşur.
Günümüzde bu adlandırmaların resmiyet kazanması için Uluslararası Astronomi Birliği’nin onayını alması gerekiyor. Ancak geçmişte yapılmış adlandırmalar genellikle aynen kullanılıyor.
Takımyıldızlara verilen adlar genellikle Eski Yunanların verdiği adlardır. Bu takımyıldızların adları birtakım canlı varlıklardan, günlük hayatta kullanılan araç ve gereçten ya da mitolojiden gelir. Eski Yunanlar güney yarıküreye gitmediklerinden güney gökküredeki takımyıldızlara buraya giden ilk denizcilerce ad verilmiş. Bu nedenle bu bölgedeki adların birçoğu denizcilikle ilişkilidir. Takımyıldızlara Pupa, Yelken, Karina, Pusula, Altılık gibi adlar verilmiştir.
Yıldızların parlak olanlarına verilen adlarsa genellikle Arapça’dan gelmedir. Günümüze değin hazırlanan çeşitli yıldız kataloglarında yıldızlar için farklı adlandırmalara gidilmiş. 1600’lerin başlarında Johann Bayer adlı gökbilimci, hazırladığı Uranometria adlı yıldız atlasında, yıldızları tanımlamak için Yunan alfabesindeki harfleri yıldızın bulunduğu takımyıldızın başına getirmiş. Örneğin Kuğu (Cygnus) Takımyıldızı’nın en parlak yıldızını Alfa (α) Kuğu, ikinci parlak yıldızını Beta (β) Kuğu olarak adlandırmış. Yunan alfabesindeki 24 harfin bazı takımyıldızlardaki tüm parlak yıldızları adlandırmakta yetersiz kaldığı durumlarda, birbirine yakın konumda yer alan yıldızları adlandırırken, aynı harf yanına bir sayı eklenerek kullanılmış. π1 Orionis, π2 Orionis gibi.
1712 yılında, İngiliz gökbilimci John Falmsteed, takımyıldızlardaki yıldızları batıdan doğuya doğru numaralandırmış. Bu yöntem, harita üzerinde bir yıldızı bulurken büyük kolaylık sağlamış. Falmsteed kataloğundan bir örnek verecek olursak, 33 Orion, 32 Orion’un hemen doğusunda, 34 Orion’un hemen batısında yer alır. Falmsteed bu şekilde 2682 yıldızı numaralandırmış.
Modern yıldız haritalarında yıldızın adı yoksa Bayer harfi, o da yoksa Falmsteed numarası verilir. Kapsamlı haritalarda tüm bu adlar bir arada kullanılır.
Günümüze kadar hazırlanmış çeşitli kataloglar olmasına karşın, sönük yıldızlar için bugün yaygın olarak kullanılan yıldız kataloğu Annie J. Cannon’un 1911-1915 tarihleri arasında hazırladığı Henry Draper (HD) yıldız kataloğudur. Yıldızların batıdan doğuya doğru sıralandığı bu katalog, 225.000 yıldız içerir ve her birinin tayf türü verilir.
Yıldız kümeleri, bulutsular ve gökadalar gibi derin gökyüzü cisimleri için hazırlanmış birçok katalog olmasına karşın, özellikle amatör gökbilimciler tarafından en çok kullanılanları Messier Kataloğu ve NGC’dir (New General Catalogue).
1700’lü yıllarda yaşamış Fransız gökbilimci Charles Messier, derin gökyüzü cisimlerini kuyrukluyıldızlarla karıştırmamak için bir katalog hazırlamış. Messier Kataloğu olarak bilinen bu katalog, 110 gökcisminden oluşuyor. Bu katalogda, çoğunluğu kuzey yarıkürede yer alan bulutsu, yıldız kümesi ve gökada gibi çeşitli parlak gökcisimleri yer alıyor. Messier onları keşif sırasına göre numaralandırmış ve numaranın önüne bir “M” harfi koymuş. Örneğin Orion Bulutsusu Messier Kataloğu’nda M42 olarak adlandırılır. M42’nin yanı sıra en ünlü Messier cisimleri arasında, Ülker Açık Yıldız Kümesi (M45), Herkül Kümesi (M13), Andromeda Gökadası (M31) var.
Messier, 15 kuyrukluyıldız keşfine imza attı. Ancak bunların çoğu bugün anımsanmıyor. Messier Kataloğu, yaklaşık iki yüzyıl önce hazırlanmış olmasına karşın, içerdiği gökcisimleri amatör (bazen de profesyonel) gökbilimcilerin en çok gözlediği gökcisimleri.
Danimarkalı gökbilimci John Dreyer tarafından hazırlanan NGC (New General Catalogue), sadece yıldız kümeleri, bulutsular ve gökadalar için hazırlanmış kataloglar arasında, Messier kataloğundan çok daha kapsamlıdır. Adında “new” yani “yeni” sözcüğü bulunmasına karşın, bu katalog 120 yıl önce hazırlanmış. Başlangıçta 7840 gökcismi içeren katalog, daha sonra yine Dreyer tarafından yeniden düzenlenerek Index Catalogues (IC) adını aldı. IC ile 13.226 gökcismi kataloglandı. NGC kataloğu, günümüzde de yeni düzenlemeleriyle kullanılıyor.
Yine amatör gökbilimcilerin ilgi alanına girebilen değişen yıldızların, asteroitlerin, gezegenlerin ve uydularının, ötegezegenlerin, Ay’ın ve diğer gökcisimlerindeki yüzey şekillerinin her birinin kendine özgü adlandırma yöntemleri var.